Με αφορμή την περίπτωση Γαβρά, έπεσαν οι μάσκες.

Την προηγούμενη εβδομάδα, παρακολουθήσαμε την κατάσταση που δημιουργήθηκε με την προβολή του βίντεο του σκηνοθέτη Κ. Γαβρά, τον περιορισμό του και τις αντιδράσεις ένθεν κακείθεν τόσο στο γραπτό όσο και στον ηλεκτρονικό και διαδικτυακό χώρο. Από την όλη περιρρέουσα ατμόσφαιρα, είναι ανάγκη να διατυπωθούν, αν και αυτονόητα δυστυχώς για λίγους, τα εξής :

Το Σύνταγμά μας στο άρθρο 16 παρ. 1 ορίζει φαρδιά πλατιά ότι η τέχνη είναι ελεύθερη, χωρίς να προβλέπεται κάποιος ιδιαίτερος περιορισμός. Η ελευθερία της τέχνης αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα συνταγματικής διάταξης, της οποίας η προστασία που παρέχεται είναι ιδιαίτερα αυξημένη σε σύγκριση ακόμη και με την ελευθερία του λόγου.

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, η περίπτωση Γαβρά αποκτά τη δική της σημασία. Ανεξάρτητα από το περιεχόμενο του βίντεο, από τα πολιτικά, θρησκευτικά και κοινωνικά φρονήματα του σκηνοθέτη και από την ύπαρξη ή μη σύμβασης μεταξύ Γαβρά και Νέου Μουσείου της Ακρόπολης (εάν είχε συναφθεί εκ των προτέρων, θα προβλέπονταν ειδικοί όροι για τη χρήση του βίντεο και δε θα είχε αντιδράσει ο σκηνοθέτης), η υπόθεση αφορά το δικαίωμα του δημιουργού επί του έργου του. Εκφράζει τις απόψεις του μέσω της δημιουργίας, διατυπώνει τον λόγο του και τις πεποιθήσεις του μέσω της τέχνης. Από νομικής πλευράς δεν τίθεται περιορισμός στην τέχνη, παρά μόνο σε περίπτωση εξατομικευμένης προσβολής, που δεν τίθεται στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Είδαμε δήθεν προοδευτικά ιστολόγια, τα οποία ασκούν συνεχώς κριτική, δίκαιη και άδικη, στους πολιτικούς, να παρουσιάζουν περίεργη συμπεριφορά απέναντι στο θέμα του βίντεο του Κ. Γαβρά, που αποτελεί κλασσικότατο παράδειγμα λογοκρισίας. Αντί να κατακεραυνώσουν την πολιτική πράξη περιορισμού της ελευθερίας της τέχνης, περιορίστηκαν στο να στηλιτεύουν τον ίδιο τον δημιουργό γιατί διατύπωσε μέσω της τέχνης τις απόψεις του.
Γίνεται λόγος για ιστορικές ανακρίβειες, για προστασία δημοσίου συμφέροντος και γενικότερα για έννοιες βαρύγδουπες που αμφιβάλλω αν τις κατέχουν γνωστικά όσοι τις ανέφεραν. Ποιοί είναι αυτοί που κρίνουν τη βασιμότητα ενός γεγονότος που απεικονίζεται καλλιτεχνικά; Ποιοί είναι αυτοί που επιδοκιμάζουν τη λογοκρισία ενός βίντεο που επιτέλους αναφέρει ορισμένες σκοτεινές πτυχές της ιστορίας μας; Γιατί αντιδρούν τόσο προκλητικά εκστομίζοντας απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς προς τον δημιουργό; Ας αφήσουν τον κάθε θεατή να κρίνει ο ίδιος το περιεχόμενο ενός έργου. Είναι αναφαίρετο συνταγματικό του δικαίωμα.

Για να δικαιολογήσουν τη λογοκρισία, ορισμένα ιστολόγια επικαλέστηκαν την ιστορική ανακρίβεια του περιεχομένου του έργου του Γαβρά. Η τέχνη ως γνωστόν χρησιμοποιεί κατά κόρον τον συμβολισμό. Αντέδρασε, λένε, η Εκκλησία διότι προβάλλονταν «ρασοφόροι» να καταστρέφουν τον Παρθενώνα. Δέχομαι ότι δεν έγιναν ακριβώς έτσι τα πράγματα, όπως τα περιγράφει ο σκηνοθέτης. Και σας θέτω το εξής ερώτημα : η κατασκευή χριστιανικού ναού ή μουσουλμανικού τεμένους εντός του Παρθενώνα δεν επέφερε φυσιολογικά φθορές στο μνημείο; Μας ενοχλεί η παρουσία μορφών που συμβολικά παρέπεμπαν στους πρωτοχριστιανούς και δε μας ενοχλεί η κατασκευή οικοδομημάτων εντός του Παρθενώνα; Τον ιερό ναό οι χριστιανοί δεν τον κατασκεύασαν; Ή χάνουν την ουσία ερμηνεύοντας κυριολεκτικά τη λεπτομέρεια ή χρησιμοποιούν δύο μέτρα και δύο σταθμά.

Πολλοί ειδήμονες ιστολογίων καταγγέλλουν τον σκηνοθέτη για ιστορικές ανακρίβειες και δικαιολογούν με αυτόν τον τρόπο τη λογοκρισία που υπέστη το δημιούργημά του. Ας χρησιμοποιήσουμε ένα υποθετικό παράδειγμα. Επειδή αρκετά ιστολόγια καταφεύγουν συχνά σε ανακρίβειες (δεν εννοώ τις εξατομικευμένες προσβολές), εάν ελέγχονταν και σε περίπτωση παράβασης αποσύρονταν με πρωτοβουλία του ιστοχώρου φιλοξενίας απροειδοποίητα από το διαδίκτυο, τότε δε θα αντιδρούσαν και δε θα διαμαρτύρονταν ότι παραβιάζεται η ελευθερία του λόγου και της πρόσβασης στο διαδίκτυο; Το ίδιο δεν συμβαίνει και στην περίπτωση Γαβρά; Δεν περιορίζεται η ελευθερία του να εκφράζεται μέσω της τέχνης; Δεν αποκλείεται η πρόσβαση κάθε πολίτη στην τέχνη και στην κρίση του λογοκριμένου τμήματος;

Για να δικαιολογήσουν τη λογοκρισία, επικαλούνται το επιχείρημα ότι οι Βρετανοί θα βασιστούν στο βίντεο του Γαβρά, για να θεμελιώσουν για μία ακόμη φορά την άρνησή τους ως προς την επιστροφή των γλυπτών. Ή είναι εντελώς αφελείς ή θεωρούν αφελείς τους αναγνώστες τους. Σαν να μας λένε (είναι πραγματικά για γέλια) ότι οι Εγγλέζοι περίμεναν τον σκηνοθέτη προκειμένου να συνεχίζουν να διατηρούν αδιάλλακτη στάση.

Για να δικαιολογήσουν τη λογοκρισία, τα «προοδευτικά» ιστολόγια προσφεύγουν επίσης στην έννοια του δημοσίου συμφέροντος. Εκτός του γεγονότος ότι η τέχνη είναι απαραβίαστη, ποιό είναι το δημόσιο συμφέρον που προστατεύεται; Είναι το συμφέρον των πολιτών να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στον πολιτισμό και στην παιδεία μελετώντας και κρίνοντας ένα έργο τέχνης ή είναι το συμφέρον ορισμένων παραγόντων της κοινωνίας μας που ενοχλούνται από τη συμβολική παρουσίαση αληθινών γεγονότων και καταστάσεων; Η αναφορά στο δημόσιο συμφέρον είναι νομικά άκρως προβληματική και δε θεμελιώνεται στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ισχυρίζονται ότι το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης υπερασπίζεται το δημόσιο συμφέρον. Είμαστε σύμφωνοι, ως προς τον όρο. Παραγνωρίζουν, όμως εντελώς την έννοια. Σύμφωνα με αυτούς, το Μουσείο οφείλει να προβάλλει το αίτημα επανένωσης των γλυπτών του Παρθενώνα. Όχι, αγαπητοί μου! Η Μελίνα Μερκούρη κατάφερε να κινητοποιήσει τη διεθνή κοινότητα για τον επαναπατρισμό των μαρμάρων χωρίς να έχει στη διάθεσή της το Νέο Μουσείο. Ο ρόλος του μουσείου είναι να ενημερώνει, να αποκαλύπτει και να διαφωτίζει τους επισκέπτες του για το παρελθόν, την ιστορία και την παράδοση. Για όλες τις ιστορικές πτυχές, θετικές και αρνητικές. Η υλοποίηση του αιτήματος επανένωσης των γλυπτών είναι υπόθεση του αρμόδιου υπουργού και όχι του διευθυντή του Μουσείου. Η λογοκρισία ενός βίντεο που συμβάλλει με τον τρόπο του στην κριτική ματιά του παρελθόντος δεν εξυπηρετεί κανένα δημόσιο συμφέρον. Ικανοποιεί απλώς διχαστικά συμπλέγματα παρελθόντων ετών.

Δεν είναι η πρώτη φορά που σημειώνεται περιστατικό λογοκρισίας με ηθικό αυτουργό ορισμένους ιερωμένους και φυσικό αυτουργό πολιτειακούς παράγοντες. Υπόθεση Ανδρουλάκη, έκθεση Outlook και άλλες περιπτώσεις είναι διαφωτιστικές της παραπάνω νοοτροπίας (βλ. Στ. Τσακυράκη, Θρησκεία κατά τέχνης, Εκδόσεις Πόλις, 2005).

Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι ορισμένα «δημοφιλή» ιστολόγια ουσιαστικά δεν στηλιτεύουν μόνο τον δημιουργό και το πνευματικό του δικαίωμα, αλλά εμμέσως κατακρίνουν και το δικαίωμα κάθε πολίτη, των αναγνωστών τους, να απολαύσουν, να εκτιμήσουν και να κρίνουν οι ίδιοι την ποιότητα και την αισθητική ενός έργου. Ευτυχώς, όμως, δημιουργήθηκαν ορισμένα blogs για να μας προστατεύουν και να μας καθοδηγούν στο τί είναι ηθικό και τί ανήθικο!!!

Δεν είναι δυνατόν ελεύθερα και προοδευτικά υποτίθεται ιστολόγια να στηλιτεύουν ωμά έναν δημιουργό που τόλμησε να εκφράσει την άποψή του για συγκεκριμένα συμβάντα και με την κίνησή τους αυτή να επιδοκιμάζουν (1) την προτροπή ιερέων να κοπεί το επίμαχο απόσπασμα και (2) την ενέργεια της λογοκρισίας από την πλευρά της Πολιτείας. Δεν είναι δυνατό να επικροτούν εμμέσως τον ηθικό και φυσικό αυτουργό παραβίασης θεμελιώδους δικαιώματος. Επιδοκιμάζουν τον περιορισμό της ελευθερίας της τέχνης, την θρησκευτικο-κρατική παρέμβαση και για να δικαιολογήσουν τα «αδικαιολόγητα» εκτοξεύουν απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς κατά του δημιουργού. Ξέχασα! Αυτοί έχουν κάθε δικαίωμα να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, να σχολιάζουν και να κρίνουν επί παντός επιστητού και παράλληλα να αποδοκιμάζουν έναν καλλιτέχνη, του οποίου το έργο περιορίζεται.

Εάν ο σκηνοθέτης ήταν υπερβολικός, αλληγορικός, συμβολικός ή ανακριβής, αφήστε τους πολίτες να το κρίνουν. Οι κατευθυντήριες γραμμές έχουν την αξία τους. Όταν, όμως, στηρίζονται σε λογοκρισίες, «αφορισμούς» και απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, χάνουν παντελώς την ουσία τους.

Τέλος, επειδή ορισμένοι με υπερβολική άνεση μιλούν για διχασμό των Ελλήνων από την προβολή ενός βίντεο, πρέπει να κατανοήσουν το εξής : η Τέχνη δε διχάζει τους ανθρώπους, αλλά τους ενώνει. Αντίθετα, οι παρωχημένες ιδεολογικά ενέργειες και οι μονολιθικές απόψεις σκορπούν τη διχόνοια.